Wiek XIX rozpoczyna pontyfikat Piusa VII (1800-1823). Sytuacja Kościoła w tym czasie była tragiczna. Poprzednik Piusa VII, papież Pius VI, zmarł na wygnaniu w Walencji na terenie Austrii. Nowego papieża wybrano również w tym mieście. Pius VII był benedyktynem, dobrym teologiem, człowiekiem otwartym, o szerokim spojrzeniu. Sekretarzem Stanu mianował bardzo zdolnego dyplomatę kard. H. Consalvi. Sytuacja w Państwie kościelnym i samym Rzymie była trudna ze względu na obecność obcych wojsk. W 1801r. papież Pius VII zawarł konkordat z Napoleonem i w 1804 r. wziął udział w jego koronacji. Mimo osobistej słabości do cesarza Francuzów nie popadł w zależność od niego i nie przystąpił do blokady kontynentalnej przeciwko Anglii (1806 r.), co doprowadziło do ostrego konfliktu z Francją i zajęciem Państwa Kościelnego przez Napoleona. Papież rzucił ekskomunikę "na grabieżców patrymonium św. Piotra" (1809 r.). W następstwie ekskomuniki sam został uwięziony i wywieziony najpierw do Grenoble, a następnie do Fontainebleau pod Paryżem (1809r.). Do Rzymu powrócił 24. V. 1814r. uroczyście witany przez wiernych.
We wrześniu 1814r. odbył się Kongres Wiedeński. Stolicę Apostolską reprezentował Kard. Consalvi. Reaktywowano Państwo Kościelne w granicach z przed rewolucji francuskiej. Było to jedyne państwo rządzone przez duchownych. Po Kongresie Wiedeńskim papież Pius VII zorganizował i zmodernizował strukturę Państwa Kościelnego. Zawarł szereg konkordatów, między innymi z Królestwem Polskim. W 1817 r. zreorganizował Kongregację Rozkrzewiania Wiary i 1814 r. przywrócił Jezuitów. Szczególne zasługi położył Pius VII dla pogłębienia kultu maryjnego. Ogłosił nowe święta Najświętszej Maryi Panny Wspomożycielki Wiernych (1815 r.), Najświętszego Serca Maryi (1807 r.), Matki Bożej Bolesnej (1814 r.), i wprowadził nabożeństwa majowe (1814 r.).
Po jego śmierci, następcą na Stolicy Piotrowej został Leon XII (1823-1829), który wydał szereg zaleceń w zakresie życia rodzinnego, społecznego i publicznego. Założył wiele seminariów duchownych, reformował i odnawiał niektóre zakony żebracze i mnisze. Poparł rozwój Towarzystwa Jezusowego i oddał im ponownie Uniwersytet Gregoriański. Przeprowadził reformę szkolnictwa w całym Państwie Kościelnym. Zorganizował Jubileusz 1825 r. na który przybyli pielgrzymi z całego świata. Jednakże sprawowane przez niego rządy wywołały wiele kontrowersji.
Jego następca Pius VIII w chwili wyboru był chory. Nie zajmował się polityką ale wiele troski okazywał ubogim i chorym, przeprowadzając reformę szpitali rzymskich, pensji dla dziewcząt, a także poczty. Zmarł po 20 miesiącach pontyfikatu.
W 1831 roku wybrano Grzegorza XVI, który w chwili wyboru nie miał jeszcze sakry biskupiej. Był to uczony, znawca archeologii chrześcijańskiej, dobry teolog i kaznodzieja, surowy, zwłaszcza w kontaktach ze świeckimi. Był mnichem kamedulskim, także nie znał się na polityce, nie rozumiał nowych prądów społecznych i politycznych. W 1834 r. skrytykował liberalizm katolicki, potępił poglądy ks. Lamennais. Brak właściwej oceny sytuacji sprawił, iż tenże papież potępił także Powstanie listopadowe, które wybuchło w 1830 roku w Polsce. Był przeciwny również niewolnictwu, dużo natomiast zrobił dla szerzenia misji, a także dla nauki i sztuki.
Po nim wybrano Piusa IX (1846-1878), który miesiąc po swoim wyborze wydał słynną amnestię dla wszystkich więźniów politycznych. Dzięki temu rewolucja w 1848 r. nie miała charakteru antykościelnego. W encyklice Qui pluribus potępił podstawowe zasady liberalizmu a w 1848 r. zwrócił się z apelem do Kościołów wschodnich o powrót do jedności z Kościołem katolickim. Wprowadził na urzędy Państwa Kościelnego wielu świeckich, zapowiadał dwu izbowy parlament, ale nie akceptował republikańskiego programu G. Mazziniego dotyczącego zjednoczenia Włoch, który zakładał likwidację suwerennego Państwa Kościelnego. Polityczna postawa papieża i kryzys gospodarczy doprowadziły do gwałtownej zmiany nastrojów wśród ludności.
Dnia 24 listopada 1848 roku w Rzymie wybuchło powstanie, które miało na celu utworzenie Republiki. Powstał tymczasowy rząd Republiki Rzymskiej, na którego czele stanął Mazzini z towarzyszami. W czasie powstania napadano na kościoły i klasztory. Dnia 24 listopada papież w przebraniu opuścił Rzym i ukrył się w Gaecie, skąd wezwał na pomoc Francję, Austrię i Hiszpanię. Dzięki pomocy francuskiej powstanie stłumiono, Republika Rzymska upadła, a papież wrócił do Watykanu. Odtąd korpus francuski stał na straży bezpieczeństwa Rzymu do 1870 r. W Wiecznym Mieście rozpoczęła się era powrotu do konserwatywnych i absolutnych form życia polityczno-społecznego. Mimo, że papież był osobowością bardzo otwartą, zjednującą ludzi na audiencjach, to nie potrafił jednak dostosować życia Kościoła do współczesnych mu warunków.
Miał duże osiągnięcia w wewnętrznych rządach Kościołem. Przywrócił hierarchię kościelną w wielu krajach. Założył na misjach 206 diecezji, zawarł szereg konkordatów (Rosja, Hiszpania, Austria), mianował nowych kardynałów (52 z nich to nie Włosi), przezwyciężył tworzenie się kościołów narodowych. Obchodził trzy jubileusze: złoty kapłaństwa i biskupstwa oraz 25-lecie papiestwa, które zgromadziły wokół papieża cały świat chrześcijański. Potępił liberalizm, naturalizm, panteizm, indyferentyzm i socjalizm. Zainicjował odrodzenie scholastyki, wydał 38 encyklik, ogłosił dogmat o Niepokalanym Poczęciu Najświętszej Maryi Panny. W 1865 r. powołał specjalną komisję składającą się z pięciu kardynałów, by przygotowała Sobór Watykański I . Z kolei bullą Aeterni Patris z 1868 r. papież zwołał Sobór na dzień 8 grudnia 1869r. do bazyliki św. Piotra w Rzymie. Na Sobór poproszono przedstawicieli kościołów prawosławnych, protestanckich i kościoła anglikańskiego, co niestety spotkało się z ich odmową. Owocem Soboru były dwie konstytucje De fide catholica i De Ecclesia Christi. Ta ostatnia zawierała rozdział o nieomylności papieskiej i spotkała wiele protestów. Jednakże 18 lipca 1869 r. została przyjęta większością głosów.
W lipcu 1870 r. wybuchła wojna prusko-francuska i w jej wyniku przerwano obrady soborowe. Kiedy Napoleon III odniósł całkowitą klęskę pod Sedanem 2 września 1870 r., natychmiast rząd włoski nakazał zajęcie Państwa Kościelnego dniu 20 września 1870 roku. Po krótkich walkach został zdobyty Rzym, który stał się stolicą zjednoczonych Włoch a papieski pałac na Kwirynale- rezydencją królewską dniu 31 maja 1871 r. Parlament włoski uchwalił tzw. Prawa Gwarancyjne, które zapewniały papieżowi suwerenne prawa, nietykalność osobistą, całkowitą wolność od podatków, 3 Âź miliona lirów dotacji rocznej, pałac watykański i laterański, willę w Castel Gandolfo nad jeziorem Albano, własną pocztę, telegraf, immunitet przedstawicieli państw obcych przy papieżu i pełną wolność wykonywania jego apostolskiego urzędu. Papież jednak nigdy się nie pogodził z zaistniałą sytuacją.
W encyklice Respicientes zaprotestował uroczyście przeciwko dokonanym faktom i ekskomunikował sprawców zaboru Państwa Kościelnego. Odrzucił Prawa Gwarancyjne i ogłosił się więźniem Watykanu. Dla utrzymania siebie i dworu odwołał się do dobrowolnych ofiar wiernych, które w postaci świętopietrza zaczęły napływać do Rzymu. Papież Pius IX odrzucił wszelkie próby porozumienia z rządem włoskim, gdyż ten kontynuował politykę antykościelną. W ten sposób powstała tzw. kwestia rzymska, która na swoje rozwiązanie czekała 60 lat . W 1878 roku, po 32 letnim pontyfikacie zmarł Pius IX, a Jego następcą został Leon XIII (1878-1903).
Leon XIII był wybitnym duszpasterzem, mówcą, organizatorem, politykiem. Zwracał uwagę na wychowanie i kształcenie duchowieństwa, założył Akademię św. Tomasza. Chciał pogodzić Kościół z nowożytną kulturą i złagodzić prawo karne. Był papieżem pokoju i robotników. Z tymi ostatnimi solidaryzował się poprzez encyklikę Rerum novarum. Pojednał wiele państw ze Stolicą Apostolską, pomnożył przedstawicielstwa akredytowane nawet z państw niechrześcijańskich. W kwestii rzymskiej kontynuował politykę swojego poprzednika.
W stosunku do Francji podjął próbę pogodzenia katolików z republiką. Zwalczał laicki liberalizm i masonerię, encyklika Humanum genus jest tego dowodem. W 1901 r. napisał również encyklikę o demokracji chrześcijańskiej. Przeprowadził reformę zakonu Franciszkanów i Benedyktynów. Przyczynił się do rozkwitu kultu Serca Jezusowego, poświęcając Mu cały rodzaj ludzki w roku jubileuszowym 1900 r. Pobożności maryjnej poświęcił 9 encyklik. Polecił, by nabożeństwo różańcowe było odprawiane w całym Kościele powszechnym w październiku. Przyczynił się również do odrodzenia chrześcijańskiej filozofii tomistycznej i studiów biblijnych. Podjął rozmowy unijne z prawosławiem i Kościołem anglikańskim, ale bez skutku. Obchodził też trzy jubileusze: złoty kapłaństwa i biskupstwa oraz 25 lat papiestwa w 1903 r., które skupiły przy jego osobie cały świat katolicki, chrześcijański i niechrześcijański.
Po śmierci Leona XIII na papieża został wybrany Pius X (1903-1914) - dzięki veto księcia kard. Jana Puzyny z Krakowa, który nie chciał, by kard. Rampolla został wybrany na stolicę św. Piotra. Pius X pochodził z biednej włoskiej rodziny, był patriarchą Wenecji. Nie był dobrym politykiem. Jako biskup Rzymu nie wracał do kwestii rzymskiej. Był natomiast człowiekiem pobożnym i cnotliwym oraz postrzegano go jako dobrego pasterza. W swojej działalności skoncentrował się na pogłębieniu życia duchowego wiernych i duchowieństwa. Jego dewizą było Odnowić wszystko w Chrystusie Restaurare in Christo. Energicznie sprzeciwiał się modernizmowi.
s. Anna Siudak, fmm